مقابله با قاچاق كالا و ارز در كشور نيازمند مطالعه و بررسي دو گروه است: قاچاقچيان سطح خرد و مصرف كنندگان. اگر بتوان قاچاق در سطح خرد را مهار كرد، مقابله با قاچاق در سطح كلان به دليل محدود بودن آن بسيار آسان تر خواهد بود. نبود امكانات اشتغال در بخشهاي رسمي و فقر در مناطق مرزنشين باعث گرايش افراد به قاچاق كالا ( در سطح خرد) مي شود؛ از طرفي گسترش و ادامه يافتن قاچاق كالا و ارز در دراز مدت خود باعث افزايش بيكاري و در نتيجه گسترش فقر خواهد شد.
ريشه اين تسلسل در آن است كه قاچاق كالا و ارز برای تعداد محدودي ایجاد درآمد هاي كلان مي كند و براي اكثريت افراد فقط كاركرد امرار معاش را دارد. اشتغال پايدار تنها از مسير توليد امكان پذير است. و ورود به عرصه قاچاق اشتغال كاذب و ناپایدار است كه هرگز به توسعه مناطق منجر نمي شوداز آنجا كه سرمايه هاي بدست آمده از طريق قاچاق، هرچند كلان نيز باشد، در خدمت توليد و سرمايه گذاري در بخشهاي كشاورزي و صنعت قرار نمي گيرد، در نتيجه به كاهش بيكاري و فقر منجر نخواهد شد چرا كه اين سرمایه ها نقشي در ايجاد اشتغال ندارندو منجر به ايجاد اشتغال كاذب و موقتي و زودگذر و بالا بردن نرخ رشد بيكاري مي شود.
طبيعت منزوي و غير حاصلخیز مناطق مرزي به خصوص در عرصه هاي كوهستاني و بياباني ايران، پيوسته به دليل فقدان رفاه و نبود انگيزه هاي لازم براي زندگي زمينه ساز مشكلات سياسي اقتصادي و امنيتي براي دولت بوده است. ناتواني در توليد، نبود اشتغال و بيكاري، نازل بودن درآمد و عدم دسترسي به نيازهاي اوليه عمده ترين مشخصه اقتصادی-اجتماعی اين مناطق است كه زمينه را براي گسترش قاچاق فراهم مي آورد.
نتایج بسیاری از تحقیقات در ایران نشان می دهد که سه فاکتور عملکرد گمرک، نقش صاحبان کالا در ترخیص کالای خود و سیستم حمل و نقل کشور به ترتیب با ۱۱/۹۴ ، ۱۱/۵۵ ، ۱۱/۴۳ درصد اهمیت، بیشترین نقش را در کاهش زمان ترخیص کالا و کانتینر در بنادر کشور را دارد
(واکاوی علل طولانی بودن ترخیص کالا و کانتینر در ایران، علیرضا کاظمی اسیابر ۱۳۹۰)
اهمیت و ضرورت گمرک در نظام اقتصادی و تجاری کشور
گمرک نهادی ضروری برای کشور جهت تـأمین درآمـد، تـسهیل تجـارت و صـیانت از جامعـه محسوب میشود. این سازمان امـور مربـوط بـه جابجـایی کـالا و مـسافر را در سـطح بـینالمللـی مدیریت میکند. دولتها جهت به اجرا درآوردن مناسب برنامه ها و سیاستهای مالی، اقتصادی و اجتماعی خود نیازمند سازمان گمرکی کارامـد و مـؤثر مـیباشـند.
از ایـن جهـت فعالیـتهـای گمرک بطور سنتی در راستای اهداف زیر تعریف میشود: – اخذ حقوق و عوارض گمرکی – حفاظت از سلامت و بهداشت جامعه – حمایت از صنایع و تولیدات داخلی – حفاظتهای زیست محیطی (حفظ گونه های کمیاب) – اعمال قوانین و مقررات تجارت خارجی – مشارکت در سیاست گذاری های تجاری – ارائه تسهیلات تجاری – حفاظت از آثار فرهنگی و تاریخی – مبارزه با قاچاق و تخلفات گمرکی – تهیه و ارائه آمار بازرگانی خارجی – حمایت از مخترعان و مبتکران (اجرای حقوق مالکیت فکری) – مبارزه با پولشویی – مبارزه با تروریسم و جرایم سازمان یافته فراملیتی – اجرای کنوانسیونهای بینالمللی – مشارکت در همکاری های منطقه ای و بینالمللی با مرور اهداف و برنامه های گمرک میتوان به سـادگی تعبیـر نمـود کـه موفقیـت یـا عـدم موفقیت دولتها در اجرای سیاستها و برنامه های توسعه اقتصادی تـا حـدود زیـادی بـه نقـش و کارایی گمرکات آن کشور بستگی دارد .
(نظام گمرکی و ضرورتهای تحول آن: مبانی، برنامه ها و اقدامات انجام شده، معمار نژاد و همکارن، ۱۳۹۲)
