براساس آمارهای موجود تجارت سه هزار میلیارد دلاری چین از ۶۰ گمرك انجام می شود و ایران با مجموع ۱۶۰میلیارد دلار تجارت خارجی (نفتی و غیرنفتی) دارای ۱۴۲ واحد گمرکی است. در حال حاضر ۹۸ درصد تجارت خارجی ایران از طریق ۳۰ گمرك و فقط ۲ درصد ازطریق مابقی گمرکات انجام می شود. با توجه به دلایل مختلف از جمله مشکلات مدیریتی و نظارتی، عدم تأمین نیروی انسانی و تجهیزات لازم همچنین محدودیت هاي بودجه اي، طرحی تحت عنوان آمایش گمرکات اجرائی کشور(حذف یا ادغام واحدهای گمرکی) با هدف تقویت گمرکات فعال در دستور کار قرار دارد.
این طرح مطابق با ماده ۱۰۶ قانون برنامه پنجم توسعه بوده که به صراحت اعلام میدارد تا پایان سال سوم برنامه، بایستی حداقل ۳۰ درصد از گمرکات کم فعال کشور کاهش یابد. انتظار می رود، اجراي موفق طرح مذکور، موجب ارتقاء کیفیت ارائه خدمت به مشتریان و جلب رضایت مراجعین باشد. ازطرفی طبق نظر مسئولین گمرك، حجم واردات و صادرات و ترانزیت و گذر مسافر در برخی گمرکات، توجیه اقتصادي لازم را نداشته و از منابع، تجهیزات و نیروي انسانی موجود استفاده مطلوب نمی شود. امیداست با اجراي طرح مذکور گمرکاتی که نیاز به تقویت دارند مورد حمایت واقع شده و اثربخشی لازم راداشته باشند.
اغلب موارد براي مقایسه واحدهاي گمرکی به آماروداده هاي خام استناد می شود. هب طورمثال میزان ارزش و تناژ کالا را مبناي عملکرد قرار می دهند. درصورتیکه براي اندازه گیري عملکرد لازم است ورودي ها و خروجی ها به طور همزمان بررسی شده و مدنظر قرار گیرد. لذا یکی از متداولترین روشها براي تجزیه و تحلیل کارایی نسبی، تحلیل پوششی داده ها است که براي این منظور از تکنیک تحلیل پوششی دادههاي چند مؤلف هاي استفاده می شود. در روش فوق هر واحد تصمیم گیرنده (DMU) به تعدادي فرعی واحد تقسیم می شود که این واحدها هرکدام به عنوان یک مؤلفه درنظر گرفته می شود و دارای ورودی و خروجی متفاوتی بوده همچنین این مؤلفه ها علاوه بر ورودي و خروجی منحصر به فرد اغلب داراي ورودي و خروجی مشترك نیز می باشند.
هر واحد درصورتی کارا تلقی می شود که در تمام مؤلفه ها کارا باشد. همچنین می توان علت ناکارایی واحدها را از طریق تحلیل حساسیت تعیین نمود. براي این منظور در هر مرحله یکی از شاخص ها از مدل حذف و امتیاز کارایی طبق مدل DEA محاسبه می شود. انتخاب ورودي و خروجی از اهمیت زیادي برخوردار است و بایستی برگرفته از وظایف اصلی سازمان باشند. لازم به ذکر است اگرDMU تحت بهترین شرایط ناکارا باشد، چنانچه با هر روش دیگري غیر از DEA نیز ارزیابی شود کارا نخواهد بود به عبارت دیگر اگر تصمیم واحد گیرنده در ارزیابی با مدل هاي DEA کارا نباشد با اطمینان می توان گفت که آن واحد واقعاً «ناکارا»است. براي بالابردن دقت درانتخاب ورودي وها خروجی هاي مدل و تعیین میزان اهمیت آنها از پرسشنامه و رجوع به نظرات کارشناسان خبره، استفاده می شود.
محدوده تحقیق عبارتست از بررسی کارایی نسبی گمرکات غیرمرزي، با توجه به پراکنده بودن گمرکات مرزي به خصوص وجود اسکله ها در مرزهاي آبی جنوب و بازارچه هاي مرزي در غرب و شمال غرب کشور و به دلیل ملاحظات منطقه اي بحث کارایی در این واحدها الویت اصلی نبوده و دسترسی به داده هاي دقیق میسر نمی باشد. لذا گمرکات مرزي موضوع این بررسی نیستند. همچنین کارایی منظور از نسبی این است که کارایی واحدها در مقایسه باهم سنجیده می شود و در مقابل کارایی مطلق مطرح شده است.
(اندازه گیري و تحلیل کارایی گمرکات غیرمرزي با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده های چند مؤلفه اي، زینالعابدین گنج خانلو – علیرضا.علی.نژاد ۹۳)
